خیار غبن چیست؟

امروز با پاسخ به این سوال که خیار غبن چیست؟ همراه شما هستیم.

غبن زیانی است که به هنگام داد و ستد، در نتیجه نابرابری فاحش بین ارزش آنچه باید پرداخته یا انجام می شود و ارزشی که در برابر آن دریافت می گردد به طرف نا آگاه می رسد.

شرایط  تحقق غبن در معاملات

• تنها در عقود معوض، که دو ارزش متقابل با هم مبادله می شود راه دارد.
• لزوم نابرابری فاحش بین دو عوض مبادله شده ، چندان که تعادل اقتصادی قرارداد را بر هم بخورد.
• وجود عدم تعادل به هنگام داد و ستد.
• آگاه نبودن طرف زیان دیده از میزان ارزش های واقعی: (م ۴۱۸)
  خیار غبن چیست؟

میزان غبن چقدر است؟

به میزانی که عرفا قابل مسامحه نباشد (فاحش). م ۴۱۷

در اختلاف میان دو طرف معامله درباره علم مغبون به بهای واقعی، اصل عدم آگاهی است و آنکه وجود علم به سود اوست مدعی به شمار می آید.

منتها استناد به این اصل در جایی امکان دارد که ظاهر حال بر خلاف آن نباشد. زیرا ظهور از امارات است و بر اصل عملی حکومت می کند. مثلا اگر درباره علم و جهل خبره ای اختلاف شود. نمی توان به اصل عدم به غبن استناد نمود.

(مثلا بنگاه دار حرفه ای نمی تواند به استناد اصل عدم اطلاع به قیمت ادعای غبن نماید)

دکتر کاتوزیان: اثبات جهل با مغبون است: (چون همه آگاه از قانون فرض می شود)

در صورت تحقق خیار غبن: فروشنده نمی تواند زیان خریدار را بپردازد مگر اینکه مغبون راضی شود. زیرا ضمانت اجرای خیار غبن حق فسخ است (م ۴۲۱)

مبنای غبن

در موردی خیار غبن نظرات متفاوتی ارائه شده

۱- تخلف از شرط ضمنی
۲- پرهیز از ضرر و جبران آن (قاعده لا ضرر)

ولی ظاهرا در زمان پیامبر اکرم (ص) کاروانیان زیادی برای تجارت به عربستان می رفتند و اهالی آن سرزمین قبل از ورود کاروانیان به مکه برسر راه آنها رفته و کالاهای آنها را با قیمت ارزان خریداری می نمودند چون پیامبر از این موضوع آگاه شد برای افراد مغبون خیار غبن را ثابت دانست.

البته نظرات دیگری نیز وجود دارد ولی به هر حال دو مبنا برای آن در نظر گرفته که به نظر می رسد قاعده لاضرر ترجیح دارد و با احکام قانون مدنی سازگارتر است

اسقاط خیار غبن

۱-به علت عدم ارتباط غبن با نظم عمومی خیار غبن قابل اسقاط است ، چه در قرارداد و چه بعد از قرارداد.

۲- اسقاط خیار یک عمل ارادی است و آثار آن نیز تابع همان اراده است (اگر مغبون به گمان اینکه تفاوت قیمت در عرف متعارف است آن را ساقط کند چنین نباشد خیار ساقط نمی شود.

غبن حادث (نظریه حوادث پیش بینی نشده) را به غبنی گویند که بعد از انجام عقد به علت نوسانات اقتصادی پیش می آید و برای تحقق این نوع غبن دو شرط لازم است:

۱- باید حادثه خارجی غیر منتظره باشد

۲- متعهد را دچار مشقت و حرج کند. (در واقع شاخه ای از عسر و حرج است)

به هر حال علی رغم اینکه در حقوق اکثریت قریب به اتفاق دنیا ماده ای را به این نوع غبن اختصاص داده اند.

بعضی از کشورها در صورت غبن حادث به مغبون اختیار فسخ و بعضی اختیار تعدیل قرارداد را به نظر دادگاه گذاشته اند، در حقوق متاسفانه برای این نوع غبن هیچ ماده قانونی وجود ندارد و در نتیجه غبن حادث هیچ اثری در قرارداد متعاملین ندارد.
خیار غبن چیست؟

خیار عیب

به موجب ماده ۴۲۲ ق م: اگر بعد از معامله ظاهر شود که مبیع معیوب بوده ، مشتری مختار است در قبول مبیع معیوب با اخذ ارش یا فسخ معامله.

ظاهر ماده ناظر به بیع است ولی از مفاد ماده ۴۵۶ ق م بخوبی بر می آید که قانونگذار در مقام بین عمومی قاعده عمومی برای قراردادها است

با استناد به عیب ، خریدار دو حق ممتاز پیدا می کند که در انتخاب آن دو آزاد است:

۱- فسخ قرارداد خرید و فروش

۲- اخذ ارش (تفاوت میان کالای سالم و معیوب)

شرایط عیب موثر جهت اعمال خیار غبن: (م ۴۲۳)

۱- پنهان باشد (عیبی پنهان است که از دید خریدار متعارف پنهان بماند)
۲- در زمان عقد موجود باشد.

ولی این اصل که عیب باید در زمان عقد باشد استثنائاتی دارد که عبارتند از:

۱- عیب اگر بعد از معامله و قبل از قبض حادث شود در حکم عیب سابق است. (م ۴۲۵)

۲- اگر عیب بعد از تسلیم صورت گیرد ولی علت آن عیب سابق باشد. (م ۴۳۰)

۳- اگر عیب بعد از قبض و در زمان خیار مختص مشتری صورت گیرد ولو اینکه عیب ناشی از عیب سابق نباشد

مشاوره حقوقی درباره خیار غبن