انواع دادگاه ها در نظام حقوقی ایران

بهترین وکیل آنلاین تهران در این نوشتار به بررسی انواع دادگاه ها در نظام حقوقی ایران پرداخته است.

چنانچه در این زمینه نیازمند اخذ مشاوره هستید با شماره تماس های مندرج در سایت تماس حاصل فرمائید.

دادگاه

دادگاه، مرجعی برای رسیدگی به شکایات و دعاوی مردم در زمینه‌ های مختلف است، یعنی دادگاه به مرجعی است که در آن گروهی از افراد از جمله قضات دارای صلاحیت به عنوان یک نهاد قضایی، مشکلات حقوقی طرفین دعوی را رسیدگی کرده و در راستای عدالت رای را صادر می کنند.

جهت دریافت مشاوره از بهترین وکیل آنلاین تهران در خصوص انواع دادگاه ها در نظام حقوقی ایران با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهر پارسیان از طریق شماره تماس های 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.

انواع دادگاه از حیث رتبه

دادگاه ­ها از جهت رتبه به دادگاه ­های ذیل تقسیم می­ شوند؛

• نخستین (بدوی)

منظور از دادگاه نخستین، همان دادگاه بدوی است. این دادگاه به یک مرجع قضایی اطلاق می‌ شود که در مرحله ابتدایی بررسی یک اختلاف، پرونده را مورد بررسی شکلی و ماهوی قرارداده و در نهایت، به­ صدور حکم یا رای می‌ پردازد. دادگاه نخستین (بدوی) بعد از بررسی یک دعوای کیفری یا حقوقی، یک رای (حکم یا قرار) را صادر و تصمیم نهایی را تعیین می‌ کند. به­ تعبیر دیگر، دادگاه بدوی یکی از اقسام دادگاه‌ ها است که در مرحله قبل از تجدیدنظر و صدور فرجام به دعاوی شهروندان پاسخ می‌ دهد و حکم یا رای خود را اعلام می‌ کند. این مرجع دادرسی برای جنبه‌ های مختلف حقوقی معنی و اهمیت ویژه‌ ای دارد.

• تجدیدنظر

دادگاه­ های تجدیدنظر نیز از زمره دادگاه­ های عمومی هستند که به­ عنوان مرجع تجدیدنظر آراء دادگاه­ های بدوی تشکیل گردیده­ اند. به­ تعبیر دیگر، اگر یکی از طرفین دعوا به رای صادره از دادگاه بدوی معترض باشد، از دادگاه دیگری می­ خواهد تا به پرونده دوباره رسیدگی شود. بدین ترتیب دادگاهی که به پرونده­ ها و رای صادر شده آن بار دیگر رسیدگی می­ کند دادگاه تجدیدنظر نامیده می­ شود.

• دادگاه تجدیدنظر استان

در مرکز هر استان، به­ منظور تجدیدنظر در آراء قابل تجدیدنظر صادره از دادگاه­ های عمومی و انقلاب مستقر در حوزه آن استان، دادگاه تجدیدنظر مرکب از 1 رئیس و 2 مستشار تشکیل می­ گردد.

دادگاه تجدیدنظر با توجه به تراکم کاری می­تواند بیش از 1 شعبه داشته باشد. آراء صادره از دادگاه تجدیدنظر قطعی بوده و لازم­ الاجراست.

جهت دریافت مشاوره از بهترین وکیل آنلاین تهران در خصوص انواع دادگاه ها در نظام حقوقی ایران با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهر پارسیان از طریق شماره تماس های 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.

انواع دادگاه ­ها از حیث صلاحیت

در یک دسته ‏بندی کلی دادگاه ‏ها را بر 2 نوع ذیل تقسیم می کنند؛

• دادگاه‏ های عمومی

دادگاه‏ های عمومی صلاحیت رسیدگی به کلیه دعاوی را دارند، مگر به­ موجب قانون از صلاحیت آن ها خارج شده باشد، به­ تعبیر دیگر، در قانون، استثنائی به این صلاحیت عام وارد شود و موضوع خاصی را در صلاحیت دادگاه دیگری قرار دهد.

دادگاه عمومی، بر اساس قانون در محل­ه هایی که رئیس قوه قضاییه تشخیص می­ دهد، تشکیل می­ شود و تعیین قلمرو محلی و تعداد شعب آن نیز بر عهده ریاست قوه قضاییه است. دادگاه عمومی حقوقی با حضور رئیس شعبه یا دادرس علی البدل برگزار می­ شود.

انواع دادگاه­ های عمومی

این نوع از دادگاه­ ها به 2 گروه ذیل قابل تقسیم است؛

الف) دادگاه عمومی حقوقی

دادگاه عمومی حقوقی صلاحیت رسیدگی نخستین و اولیه به تمامی دعاوی و امور حقوقی (غیرکیفری) را دارد، مگر در مواردی که قانون مرجع دیگری تعیین کرده باشد. صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی عام بوده و اصل بر صلاحیت آن است.

ب) دادگاه عمومی کیفری

دادگاه عمومی کیفری صلاحیت رسیدگی نخستین و اولیه به تمامی شکایت­ ها و دعاوی کیفری را دارد، مگر در مواردی که قانون مرجع دیگری تعیین کرده باشد. صلاحیت دادگاه عمومی کیفری عام بوده و اصل بر صلاحیت آن است و به دو دسته ذیل قابل دسته­ بندی است؛

• دادگاه کیفری 1

از انواع دادگاه کیفری است و در مرکز استان­ها تشکیل می­شود.این دادگاه دارای 1 رئیس و 2 مستشار است که با حضور 2 عضو نیز رسمیت می­ یابد و رسیدگی به جرائمی که مجازات قانونی آن ها، سلب حیات، حبس ابد، قطع عضو باشد، در صلاحیت دادگاه کیفری 1 است.

علاوه­ بر این رسیدگی به جنایت­ های عمدی علیه تمامیت جسمانی و یا میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن و جرائم موجب مجازات تعزیری درجه 3 و بالاتر و هم­چنین جرائم سیاسی و مطبوعاتی در صلاحیت دادگاه کیفری 1 است.

• دادگاه کیفری 2

از انواع دادگاه عمومی کیفری است و با حضور رئیس یا دادرس علی البدل، در حوزه قضائی هر شهرستان تشکیل می­ شود. دادگاه کیفری 2 صلاحیت رسیدگی به تمام جرائم را دارد، مگر آنچه به موجب قانون در صلاحیت مرجع دیگری باشد.

• دادگاه تخصصی

دادگاه تخصصی دادگاهی است که زیر مجموعه یکی از دادگاه‌ های عمومی حقوقی یا کیفری قرار می‌ گیرد، یعنی این­که یکی از شعب دادگاه عمومی به این محاکم اختصاص داده می‌ شود تا به موضوعی خاص رسیدگی کنند. البته این صلاحیت تخصصی، مانع از رسیدگی آن‌ ها به سایر موضوع ­ها نخواهد شد. برای مثال محاکم تخصصی، دادگاه جرایم اطفال و نوجوانان، مجتمع ویژه جرایم اقتصادی و دادگاه خانواده است.

• دادگاه‏ های اختصاصی

صلاحیت رسیدگی به­ هیچ دعوایی را ندارند مگر به­ موجب قانون در صلاحیت آن دادگاه قرار گرفته باشد و دادگاهی است که زیر مجموعه هیچ دادگاه دیگری نیست و تنها صلاحیت رسیدگی به دعاوی خاص و مشخصی را دارد، به­ تعبیر دیگر، دادگاه اختصاصی، دادگاهی است که به­ صورت اختصاصی به موضوع و دعاوی تحت صلاحيت خود رسیدگی می‌ کند. این دادگاه برعکس موارد دادگاه تخصصی زیر مجموعه هیچ کدام از محاکم عمومی نیست و نهاد مستقلی است. موارد صلاحیت این دادگاه، حصری است و در قانون به­ صورت دقیق مشخص شده است. این دادگاه تنها میتواند در حیطه خاص صلاحیت خود رسیدگی کند و امکان رسیدگی به سایر موارد را ندارد.

جهت دریافت مشاوره از بهترین وکیل آنلاین تهران در خصوص انواع دادگاه ها در نظام حقوقی ایران با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهر پارسیان از طریق شماره تماس های 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.

تفاوت­ های دادگاه­ اختصاصی با دادگاه­ تخصصی

تفاوت­ اصلی دادگاه اختصاصی و تخصصی را در 2 مورد ذیل می­توان خلاصه کرد؛

• دادگاه اختصاصی تنها میتواند به موارد حصری که در قانون مشخص شده است رسیدگی کند، اما دادگاه تخصصی میتواند علاوه­ بر موارد موضوع فعالیت خود به موضوعات دیگر نیز رسیدگی کند.
• دادگاه اختصاصی زیر مجموعه هیچ دادگاهی نیست، در حالی‌ که دادگاه تخصصی زیر مجموعه دادگاه‌ های عمومی حقوقی یا کیفری است و یکی از شعب آن را تشکیل می‌ دهد.

انواع دادگاه­ های اختصاصی

دادگاه‏ های اختصاصی خود بر 2 نوع هستند؛

• دادگاه‏ های اختصاصی قضائی

منظور دادگاه­ هایی به­ شرح ذیل است که زیر مجموعه قوه قضاییه محسوب می­ شوند؛

• دادگاه انقلاب

دادگاه انقلاب در مرکز هر استان و به تشخیص رئیس قوه قضاییه در حوزه قضائی شهرستان­ ها تشکیل می­ شود. این دادگاه دارای 1رئیس و 2 مستشار است که با 2 عضو رسمیت می­ یابد. دادگاه انقلاب در گروه مراجع اختصاصی قضائی دسته بندی می­ شود، ولی در عین حال این مرجع را باید از مراجع کیفری به شمار آورد و صلاحیت دادگاه انقلاب در رسیدگی به جرایم ذیل است؛

• جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی،
• محاربه و افساد فی الارض،
• اقدام مسلحانه علیه نظام جمهوری اسلامی،
• تمام جرایم مربوط به مواد مخدر، روان گردان و پیش­ سازهای آن،
• قاچاق اسلحه و مهمات و اقلام و مواد تحت کنترل،
• توهین به بنیان گذار جمهوری اسلامی و مقام رهبری.

• دادگاه خانواده

دادگاه خانواده مطابق قانون حمایت از خانواده سال ۱۳۹۱، به منظور رسیدگی به امور و دعاوی خانوادگی تشکیل شده است. دادگاه خانواده جزو مراجع اختصاصی حقوقی است. یعنی نصب و عزل قضات آن، بطور کلی در صلاحیت قوه قضاییه است. دادگاه خانواده با حضور رئیس یا دادرس علی البدل و قاضی مشاور زن تشکیل می­ شود.

صلاحیت دادگاه خانواده در رسیدگی به موارد ذیل است؛

• نکاح دائم،
• موقت و اذن در نکاح،
• ازدواج مجدد،
• جهیزیه،
• مهریه،
• نفقه زوجه،
• اجرت المثل ایام زوجیت،
• تمکین و نشوز،
• حضانت طفل،
• طلاق و رجوع،
• سرپرستی کودکان بی سرپرست،
• تغییر جنسیت،
• و غیره.

 

• شورای حل اختلاف

شورای حل اختلاف به­ منظور حل اختلاف و ایجاد صلح و سازش بین اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی تحت نظارت قوه قضاییه تشکیل گردید و در موارد ذیل قاضی شورا با مشورت اعضای شورا رسیدگی و مبادرت به صدور رای می­ نماید؛

الف- دعاوی مالی راجع به اموال منقول تا ۲۰ میلیون تومان،

ب- تمامی دعاوی مربوط به تخلیه عین مستاجره به جز دعاوی مربوط به سرقفلی و حق کسب و پیشه،

پ- دعاوی تعدیل اجاره بهاء،

ت- صدور گواهی حصر وراثت و امور مربوط به ترکه،

ث- ادعای اعسار از پرداخت محکوم به در صورتی که شورا به اصل دعوا رسیدگی نموده باشد،

ج- دعاوی خانواده راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه که مشمول قانون حمایت از خانواده نباشد،

چ- تامین دلیل،

ح- جرایم تعزیری که فقط مستوجب مجازات نقدی درجه 8 تعزیری است.

• دادگاه اطفال و نوجوانان

به جرایم مرتکبین زیر 18سال رسیدگی می­ کند. در این دادگاه علاوه­ بر قاضی حضور حداقل 4 مشاور که در حیطه­ های روانشناسی، مدد کاری اجتماعی، جرم شناسی، علوم تربیتی و آشایان به امور تربیتی کودکان و نوجوانان ضروری می­ باشد و اگر طفل و یا نوجوان به یکی از جرایم ذیل متهم باشد، دادگاه حضور وکیل را در فرآیند دادرسی ضروری می­ داند؛

• جرایم با مجازات سلب حیات،
• جرایم با مجازات حبس ابد،
• جرایم با مجازات قطع عضو،
• جنایت­ های عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیشتر از آن،
• جرایم تعزیری درجه ۱ تا ۶،
• جرایم اعم از عمدی و غیرعمدی مستلزم پرداخت دیه یا ارش بیش از خمس دیه کامل.

• دادگاه ویژه روحانیت

دادگاه ویژه روحانیت از جمله محاکم اختصاصی است که صلاحیت رسیدگی به جرایم عمومی روحانیون و اعمال خلاف شان آن‌ ها را به عهده دارد. همچنین ممکن است در مواردی اموری از سوی مقام معظم رهبری برای رسیدگی این دادگاه تعیین شود.

• دادگاه انتظامی قضات

این دادگاه بر اساس قانون نظارت بر رفتار قضات تشکیل شده است و به مسائلی نظیر تخلفات انتظامی قضات رسیدگی می‌ کند. وظیفه این دادگاه، کشف تخلف­ ها و تقصیرهای مستخدمین قضائی است و به انجام تحقیق در خصوص رفتار منافی با شئون قضائی آن‌ ها می‌ پردازد. این دادگاه خود به 2 دادگاه ذیل تقسیم می­ شود؛

1. دادگاه عالی انتظامی قضات،
2. دادگاه تجدیدنظر انتظامی قضات.

• دادگاه انتظامی وکلا و کارشناسان قوه قضاییه

دادگاه انتظامی وکلا و کارشناسان قوه قضاییه از جمله دیگر دادگاه‌ های اختصاصی است که به جرایم و مسائل مرتبط با وکلا و کارشناسان قوه قضاییه در حوزه خدمت و شغل آن‌ ها رسیدگی می‌ کند.

• دادگاه نظامی

دادگاهی است که به جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی و انتظامی‌ کلیه‌ افرادی که در قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، به اختصار «‌نظامی» خوانده می‌‌ شوند، رسیدگی می‌ کند. این دادگاه از جمله دادگاه‌ های اختصاصی است که در اصل ۱۷۲ قانون اساسی نیز به تاسیس آن اشاره شده است.

• دیوان عدالت اداری

دیوان عدالت اداری یکی دیگر از انواع دادگاه‌ های اختصاصی و تنها مرجع عمومی اداری و در عین حال عالی­ ترین مرجع اداری ایران است که وظیفه اصلی آن رسیدگی به دعاوی و شکایات مردم از مامورین یا مراجع و واحدهای دولتی است و زیر نظر رئیس قوه قضاییه تشکیل شده و مقر آن در تهران می­ باشد و دارای شعب بدوی، تجدیدنظر، هیات عمومی و هیات­ های تخصصی است. صلاحیت و حدود اختیارهای دیوان عدالت اداری شامل موارد ذیل است؛

• رسیدگی به شکایت از تصمیم­ ها و اقدام­ های واحدهای دولتی،
• رسیدگی به شکایت از آئین­ نامه­ ها و سایر مقررات دولتی،
• رسیدگی به شکایت­ ها  از آرا و تصمیم­ های قطعی مراجع اداری مثل کمیسیون­ های مالیات، هیات­ های حل اختلاف و …،
• رسیدگی به شکایات استخدامی.

نکته: از دیگر وظایف این مرجع، صدور رای وحدت رویه در مواردی که رای متناقضی از شعب دیوان صادر شده و یا در صورتی­ که در خصوص یک موضوع، آرای مشابه متعددی صادر شده باشد، می‌ باشد. این مرجع اختصاصی به موجب اصل ۱۷۳ قانون اساسی تاسیس شده و عام‌ ترین مرجع رسیدگی به دعاوی علیه دولت است.

• دادگاه­ های اختصاصی غیر قضائی (اداری)

منظور مراجع رسیدگی کننده­ ای که زیر مجموعه قوه قضاییه محسوب نمی شوند، یعنی مراجع شبه قضائی یا اداری است. این مراجع نیز جزو دادگاه‌ های اختصاصی محسوب می‌ شوند و جزو نهادهای قوه مجریه هستند. اگر چه این دادگاه‌ ها جزو نهادهای قضائی نیستند، اما کار قضائی انجام می‌ دهند و به حل اختلافات مردم با دولت می‌ پردازند؛

• هیات حل اختلاف کارگر و کارفرما،
• کمیسیون ماده 100 شهرداری،
• کمیسیون ماده 12 قانون زمین شهری،
• کمیسیون ماده 56 قانون جنگل‏ ها و مراتع طبیعی.

نکته: اصل بر آن است که آراء صادره از این دادگاه‏ های اختصاصی غير قضائی، قطعی است، ولی قابل شکایت در دیوان عدالت اداری می‏ باشند.

جهت دریافت مشاوره از بهترین وکیل آنلاین تهران در خصوص انواع دادگاه ها در نظام حقوقی ایران با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهر پارسیان از طریق شماره تماس های 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.

رسیدگی دادگاه ‏ها

نحوه رسیدگی در دادگاه ­ها بر 2 نوع به ­شرح ذیل است؛

• رسیدگی شکلی

دادگاه وارد ماهیت دعوی نمی‏ شود، بلکه شکل و فرم شرایط قانونی طرح دعوی را مورد ملاحظه قرار می‏ دهد.

نکته­: دادگاه موارد شکلی را بررسی می‏ کند اگر درست بود، وارد ماهیت دعوی می‏ شود، اما اگر ایراد شکلی وارد بود، دادگاه وارد ماهیت دعوی نشده بلکه با صدور قرار امتناع از رسیدگی، فارغ از رسیدگی می‏ شود، پس تصمیم دادگاه در رسیدگی شکلی اگر مسائل شکلی رعایت نشده باشد به صورت قرار خواهد بود.

• رسیدگی ماهوی

دادگاه به اصل موضوع دعوی می‏ پردازد و دلایل طرفین را برای تشخیص حق از ناحق مورد ارزیابی قرار می‏ دهد. تصمیم دادگاه در رسیدگی ماهوی به صورت حکم می‏ باشد.

نکته: رای همان قرار یا حکم است یعنی قرار یا حکم دادگاه را رای گویند.

انواع رسیدگی ماهوی

رسیدگی ماهوی خود بر 2 نوع به شرح ذیل قابل تقسیم است؛

1. رسیدگی موضوعی

دادگاه باید تشخیص دهد ماهیت دعوی چیست برای مثال بيع است یا صلح. این رسیدگی دادگاه رسیدگی موضوعی است اما دادگاه باید بعد حکم قضیه را صادر کند، یعنی اصحاب دعوا در رسیدگی موضوعی دخالت می‏ کنند و رسیدگی حکمی با قاضی است، به­ تعبیر دیگر، اثبات مسائل موضوعی با اصحاب دعوا است.

2. رسیدگی حکمی

رسیدگی وقتی حکمی است که دادگاه حکم صادر می‏ کند، این نوع از رسیدگی ماهوی با قاضی است، به­ تعبیر ديگر، اثبات مسائل حكمی با دادگاه است.

جهت دریافت مشاوره از بهترین وکیل آنلاین تهران در خصوص انواع دادگاه ها در نظام حقوقی ایران با گروه مشاوره تخصصی موسسه مهر پارسیان از طریق شماره تماس های 88663925 یا 88663926 یا 88663927 با ما در ارتباط باشید.